دکتر غلامحیدر ابراهیمبای سلامی از معدود متخصصان در بخش گردشگری است که هم در حوزههای نظری و دانشگاهی دارای تاملات در خور توجهی است و هم در بخش عملی توانسته اقدامات مناسبی انجام دهد. او درباره هگتا میگوید: در حال حاضردرپي آن هستیم تا سازمان تأمین اجتماعی را به پیشران توسعه صنعت گردشگری در کشور تبدیل کنیم. هگتا در راستای تحقق افزایش ثروت و منزلت سازمان تامين شکل گرفته و تبدیل به بزرگترین هلدینگ کشور شده است. طرح صد هتل، صد کسبوکار هگتا مورد توجه جهان قرار گرفت و امروز میان سرمایهگذاران تنها طرح قابل اعتنایی است که در وسعتی به اندازه ٣١ استان کشور به توسعه گردشگری کشور میپردازد. این طرح دارای مانیفست و بیانیه مفهومسازیشده و دارای مهندسی سیستم است .همه مواد اين طرح در کارگروههای مشخص، مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. طرح «صد هتل- صد کسب و کار» پس از اقبال در فدراسيون تجارت سنگاپور اخیراً در مجمع بانکداری ایران و اروپا موردنيز استقبال قرار گرفت. درهمايش بانكداري وسرمايه گذاري فرانكفورت كه با حضور سفیر جمهوری اسلامی ایران در آلمان و بانکهای اروپایی برگزارگرديديك پنل تخصصي به بررسي ابعاد طرح صدهتل- صدكسب وكار اختصاص داده شد. تا به حال بیش از صد شرکت داخلی و خارجی به صورت مشترک با برندهای بینالمللی، برای سرمایهگذاری در این حوزه اعلام آمادگی کردند. نظرات تخصصی و استقبال گسترده بینالمللی از طرح باعث شد جناب آقای دکتر خزاعی، رئیس سازمان سرمایهگذاری با نامهای از طرح حمایت کرده و اعلام کنند ورژن انگلیسی طرح که در ان ٢٣٧ پروژه معرفي شده با مشاركت سازمان سرمایهگذاری خارجی منتشر شود. طرح «صد هتل- صد کسب و کار» به عنوان بزرگترين وبهترين طرح سرمایهپذیر کشور در حوزه گردشگری است. در تحول ساختار هلدینگ از حرفهها، رشتهها و صنایع جدید در حوزه گردشگری استفاده مي شود و سازمان تأمین اجتماعی این رویکرد را در اولویت اقدامات خود قرار داده است. با این مقدمه برویم سراغ گفتگوی مشروح با دکتر ابراهیمبای سلامی. در ادامه متن گفتگوی آفتاب صبح با وی را بخوانید:
آقای دکتر «هگتا و استراتژی شکلگیری» آن از کجا آمد؟
در راستاي تحقق استراتژی سازمان تامين اجتماعي در استفاده از رويكردهاي نو در دوره مدیر عاملی آقای دکتر نوربخش هگتا ساماندهي وفعاليت ان میسر شد. رویکرد افزایش ثروت و ارتقاء منزلت بینالمللی از مهمترین اهداف سازمان تأمین اجتماعی به شمار میرود. بر همین اساس نیز فعالیت ما در هگتا، در دو بخش «ملی» و «بینالمللی» دنبال شد. وظیفه اصلی ما، کمک به سازمان تأمین اجتماعی برای احقاق حقوق بازنشستگان و تبدیل امکانات آن به ثروت و، سرمایههای مولد و زاینده بر اساس آیندهنگری است. خوشبختانه توانستیم با طراحی و ارائه تعریفی مشترک از پروژههای توسعهای، در این حوزه پیشگام باشیم. تا به امروز هنوز پروژهای در سطح طرح «صد هتل، صد کسبوکار» در حوزه گردشگری ایران ارائه نشده که فرصت و ظرفیت توسعه گفتمان در سطح ملی داشته باشد.ايران استعداد وظرفیتهای زیادی در حوزه توریسم داردو باید از آن بهره گرفت. قطعاً همافزایی و مشارکت دستگاههای مختلف از جمله سازمان میراث فرهنگی، صنایعدستی و ... میتواند در رسیدن ایران به سطح برتر گردشگری درمنطقه تأثیرگذار باشد.
از طرف دیگر؛ با توجه به فعالیتهای هگتا در حوزه مدیریت مسائل مالی، اداری و سهام شرکتهای مرتبط با هلدینگ، توانستیم سرمایه شرکت اصلی را تا 1400 میلیارد تومان به صورت اسمی ثبت کنیم كه تا حدود ١٠٠٠٠میلیارد تومان به ارزش واقعی درتجديدارزيابي تخمين زده مي شود،فعالیتهایی که از سال 94 تا 96 در این هلدینگ انجامشده در راستای احیا، احصا، طبقه بندی و هم افزایی و ثبت افزایش سرمایه بوده است. این افزایش سرمایه به تصویب هیئتمدیره محترم سازمان تأمین اجتماعی رسیده است. ما طی سه سال توانستیم با تکیه بر سیاستگذاری مناسب سازمان، بزرگترین هلدینگ گردشگری کشور را با توجه به امکانات اقامتی و حملونقل ریلی کشور زیر نظر سازمان تأمین اجتماعی فعال کرده و پس از آن در مسیر شناخت و توسعه صنعت با تکیه بر بازارهای داخلی و بینالمللی حرکت کنیم. بر همین مبنا آخرین تئوریها، بیزینسمدلها، پلان ها و برندهای مطرح دنیا در غرب و شرق آسیا، و در کشورهایی همچون امارات متحده عربی، مالزی، ترکیه و ... مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت. پس از این بود که توانستیم در قالب طرحی مدون استراتژی هگتا را به سازمان تأمین اجتماعی ارائه کنیم. این سند نیز در قالب مصوبه هیأتمدیره هگتا به سازمان ارائه شد. در این مرحله تلاش کردیم با رویکردی واقعبینانه، با احتیاط در مسیر استراتژیهای تعریفشده گام برداریم. در نهایت هم توانستیم با فعالیتی مناسب و با توجه به محدويت هاي موجود در کشور به اهداف تعیین شده قبل از افزایش سرمایه دست یابیم.
یکی از مهمترین زیر مجموعههی هگتا؛ شرکت رجا بود. اگر اشتباه نکنم این شرکت از جمله شرکتهایی بود که به همت هگتا دوباره احیا شد. الان رجا چه شرایطی دارد؟
صنعت واگنسازی ما نیاز به احیا داشت؛ هگتا با نجات شرکت «رجا» از ورشکستگی توانست این شرکت را با استفاده از توان داخلی کشور در شرکتهای مهم واگنسازی، یعنی سه شرکت «واگن پارس»، «پلور سبز» و «اریکو»، در مسیر توسعه قرار دهد. هر سه این شرکتهای واگنسازی تعطیل شده بودند. با فعالشدن رویکردهای نو و شرکت رجا، توانستیم در رشد و توسعه شرکتهای واگن سازی اثرگذار باشیم.وبدين ترتيب صدها شغل سازنده به جامعه بازگشت . در 8 سال دولت نهم و دهم، حتی یک واگن به سیستم حملونقل ریلی مسافری ما اضافه نشد اما در حال حاضر حدود 180 واگن به شرکتهاي داخلي سفارش دادهایم که بیش از 70 واگن را تا به حال تحویل دادهاند و این واگنها را به ناوگان حملونقل ریلی مسافری اضافه شده ،فعالیت مجدد این شرکتها در حالی رخ داده که ما با صنایع داخلی رجا و کمک مختصر سازمان تأمین اجتماعی توانستیم به این مهم برسیم؛ در حالی که هنوز کمکهای مالی و ارزی عمدهای از جایی به دست ما نرسیده است. با مجموعه فعالیتها شرکت رجا را از اموال دولت خارج و با کمک سازمان خصوصی در دفاتر اموال تأمین اجتماعی ثبت کرديم. این شرکت درحدود 9 سال بین دولت و سازمان تأمین اجتماعی معلق بود. به عبارت دیگر با کمک سازمان خصوصیسازی توانستیم 700 میلیارد تومان از اموال معلق سازمان را برگردانیم. در حال حاضر این شرکت حدود ٢٠٠٠ میلیارد تومان دارایی قابل ارزیابی دارد. شکایتهای متعددی در حوزه کارگر – کارفرمایی رجا وجود داشت که توانستیم آنها را سامان داده و را به صفر برسانیم. مبنای نحوه فعالیت هیأتمدیره جدید بر این اساس بود که در ابتدا حقوق کارکنان و کارگران پرداخت شود و پس از آن حقوق مدیران و کسانی که در ستادها و مدیریت مشغول هستند، در لیست پرداخت قرار بگیرد.
نقش سرمایهگذاری خارجی در این بخش چقدر بود؟
هنوز راه زیادی برای توسعه ناوگان حملونقل ریلی مسافري پیش رو داریم. خوشبختانه در پروژههای مشترک واگنسازی با کشورهای خارجی ورود کرديم شرکتهای معتبر و بینالمللی که قبلاً از حضور در بازار ایران امتناع میکردند، امروز در قالب پروژههای مشترک (Joint Venture ) با شرکتهای معتبر داخلی ما قرارداد سرمایهگذاری میبندند. شرکتهایی مانند «زیمنس»، «اشتادلر»، «کف» و «بمباردیه» از جمله شرکتهای به نام در صنعت هستند که از همکاری و مشارکت با رجا استقبال کردهاند. بيشتر وزودتراز مشاركت با خارج با استفاده از توان داخلی هم اقدام به بازسازی و نوسازی ناوگان ریلی مسافری کشور کرديم.
هتلها نقش بزرگی در صنعت گردشگری دارند. در رابطه با بازسازی و نوسازی مجموعه هتلهای هما، هگتا چه فعالیتهایی داشته است؟
بازسازی هتلهای همای یک مشهد در خیابان احمدآباد بامعطلی 15 ساله مواجه بود؛ اما با ورود هگتا به این حوزه، توانستیم سرانجام، این طرح را عملیاتی کنیم. در حال حاضر بخشهای مختلف هتل و اتاقها، با استفاده غالب از تولید داخل، طبق متدهای روز طراحی و بازسازی شده است و كيفيت اتاقهاي باز سازي شده كمتراز كيفيت هتلهاي اروپایی و عربی نيست، هتل همای یک مشهد از جهت به روز بودن طراحی داخلی اتاقها باهتلهای اروپایی قابل مقایسه است. با یک چهارم هزینه و در یک دوم از زمان مورد نیاز برای چنین عملیاتی، توانستیم به نتیجه عالی دست پیدا کنیم. در حال حاضر میتوان نمونهای از یک اتاق بیزینس هتل در سطح بینالمللی را در این هتل دید. هتل علیرغم ساختار قدیمی و نوستالژیکی که دارد، توانسته پس از بازسازی توسط هگتا سطح بالایی از کیفیت استاندارد بینالمللی ظاهر شود. پروژه بازسازی و نوسازی هتلهای هما با طراحی و مدیریت هگتا به سرانجام رسید؛ برتری های کیفی بازسازی در این پروژه را میتوان با عملیات بازسازی هتل آزادی تهران توسط چینیها در دهه اخیر مقایسه کرد که سرانجام در سال 2010 تحویل داده شد. بازسازی هتلهای هما مطابق با استانداردهای روز سال 2017 است و ما با تکیه به این موفقیت بازسازی هتل بندرعباس و نوسازی هتلهای تهران را نیز شروع کردهایم.
اگر درست بگویم تفکیک مفهومی و تخصصی «گردشگری پزشکی» از «گردشگری سلامت» هم ابتدا در هگتا صورت گرفت در این مورد هم توضیحاتی بفرمایید
طرح تخصصی «گردشگری پزشکی» در ایران یکی از طرحها بود که با یک برنامه مناسب ساماندهی شد. همانگونه که میدانید «گردشگری سلامت» در چهار بخش گردشگری «درمانی»، گردشگری «تندرستی» و گردشگری «پیشگیرانه» و گردشگری «پزشکی» قابل تقسیم است. ٧٠ درصد از درآمد گردشگری سلامت مربوط به گردشگری پزشکی، و سی درصد آن مربوط به سه بخش دیگر است. تفکیک مفهومی و تخصصی در این بخش در ایران برای اولین بار در هگتا صورت گرفت. تفکیک این حوزهها از آن جهت حائز اهمیت است که توانستیم در قالب چنین رویکردی، با 40 کشور دنیا تفاهمنامههایی را امضا کرده و با نمایندگی هگتا در این کشورها، فعالیتهای خود را آغاز کنیم.
در همین راستا هم خوشبختانه در قالب طرحی مدون، رویکردی تخصصی و کارشناسی را با حضوردكتر ربيعي وزیر محترم تعاون، کار و رفاه اجتماعی و جناب آقای دکتر نوربخش، مدیر عامل سازمان آغاز کردیم که در آن حدود 200 پزشک معتبر و معروف در 25 بیمارستان تخصصی در حوزه گردشگری پزشکی سازماندهی شدند
مردم ساکن تهران روزهای اول ماه فروردین را روزهای ساکتی میدانند. تقریباً تهران خالی شده و جای خوبی است برای گردشگران شهرهای دیگر که بتوانند در تهران اقامت کنند و شهر و موزهها و ... را ببینید. در میان طرحهای داخلی؛ طرحی برای گردشگری در تهران داشتید که ظاهراً خیلی مورد توجه قرار گرفته بود. در این مورد هم توضیحاتی ارائه بفرمایید.
طی این مدت علاوه بر اینکه فعالیتهای توسعهای، فعالیت ملی و بینالمللی گوناگونی همچون پروژه «صد هتل، صد کسبوکار» و تأسیس «مرکز جهانی گردشگری» را نیز دنبال کردیم. در نوروز 96 توانستیم برای اولین طرح «تهران گردی» را با امکان اقامت شبانه مهیا کنیم. از سال 54 و در دوره پهلوی تا نوروز ٩٦سطح اشتغال در حد فاصل 25 اسفند تا 17 فروردینماه، سه تا هشت درصد بوده اما توانستیم اشتغال این هتل را در ایام نوروز سال گذشته به بیش از 90 درصد برسانیم. این مسئله سود خوبی برای هتلها و آژانسهای مسافرتی در پی داشت. با این طرح توانستیم تهران را به یکی از زیباترین مقاصد نوروزی تبدیل کنیم. بسیاری از ایرانیان ساکن داخل و خارج از ایران، نسبت به جاذبههای تهران آگاهی ندارند و ما با معرفی این طرح به تعریف و توسعه مقاصد جدید و قابل دسترس پرداختیم. گردشگران توانستند در هوایی پاک و کم ترافیک، از جاذبههای گردشگری استان تهران بازدید کنند. تهران در غرب آسیا، یکی از زیباترین شهرها از حیث طبیعی، تاریخی و سیاسی است؛کتابخانه ملی، برج طغرل شهرری، بارگاه شاه عبدالعظیم حسنی، حرم امام خمینی (ره)، نمادهای صنعتی همچون برج آزادی، برج میلاد، نمادهای طبیعی همچون توچال، دربند، پل طبیعت و ... از جمله جاذبههایی هستند که میتواند گردشگر را به این مقصد تهران بکشاند. با این حال وجود محدودیتها و مشکلات شهری باعث شده این زیباییها به چشم نیاید. گردشگرانی که در این دوره به تهران آمدند، رضایت کاملی از سفر خود داشتند. با این حال امکانات ما پاسخگوی حجم تقاضا نیست. تلاش کردیم ظرفیت هتلها و دسترسی به امکانات را برای گردشگران تسهیل کنیم؛ همافزایی و مشارکت با شرکتهایی که در این زمینه فعال هستند، زمینه مساعدی برای اجرای مناسب این طرح در شهر تهران فراهم کرد. با ادامه این روند و با سامان دهی تعطیلات خواهیم توانست طرح «تهران گردی» را در سطح گستردهتری و در فواصل متنوع اجرایی کنیم.
حالا کمی از موضوع هگتا فاصله بگیریم و برویم سراغ موضوعات کلانتر؛ با توجه به اینکه تخصص حضرتعالی در بخشهای نظری و دانشگاهی هم «گردشگری» است؛ میخواستم بدانم وضعیت فعلی گردشگری در ایران را چگونه است؛ با توجه به تغییراتی هم که در ساختار مدیریتی سازمان ایجاد شده؟
واقعیت آن است که با توجه به سیاستهای کلی توسعه گردشگری در کشور، تا به امروز برنامه و ارادهای جدی برای توسعه گردشگری از جانب دولت دیده نشده است. تقریباً میتوان گفت دولت تاکنون راهبرد برنامه مشخصی در حوزه گردشگری ارائه نکرده است. صنعت گردشگری ما از یک بیبرنامگی شدید رنج میبرد. یکی از مهمترین دلایل این امر میتواند فقدان شناختی باشد که در مدیران این صنعت وجود دارد. برای مثال در حال حاضر بیش از 70 درصد ذهنیت مدیران ما تأکید بر «بومگردی» است؛ در حالی که این بخش كمتراز یک درصد از صنعت گردشگری دنیا را تشکیل میدهد. اما در حال حاضر برداشتهای سطحی با دانش کم و تحلیل ضعیف باعث شده دچار پارادوکس در حوزه گردشگری شويم .برخی میگویند چون ظرفیتهای هتلهای کشور پر نشده، ما احتیاج به هتل نداریم. در شرایطی که بیش از 250 هتل 4 و 5 ستاره در شهر دوبی وجود دارد، در سراسر ایران ما کمتر از 35 هتل 5 ستاره داریم. اقامتگاههای مناسب و استاندارد، قدرت بازاریابی بینالمللی ما را گسترش میدهد. از دلایل اصلی که باعث میشود دنیا روی بازار گردشگری ایران حساب نکند، فقدان اقامتگاههای مناسب است. ما به هتلهای 3 و 4 ستاره هم احتیاج داریم. بیش از 50 درصد گردشگران ما، زیارتی هستند و ارز عمدهای وارد کشور نمیشود. بر اساس آماری که سازمان میراث فرهنگی در حوزه گردشگری عمومی اعلام کرده، از حدود 5 میلیون گردشگر ورودی به ایران، تنها 300 هزار نفر ارزآور هستند. به همین دلیل رویکرد اقتصادی در این صنعت نقش کلیدی بازی میکند.
راهکار برونرفت از این شرایط چیست؟
در حال حاضر در لیست ده کشور اول که به ایران گردشگر میفرستند، هیچ کشور ثروتمند اروپایی دیده نمیشود. این عوامل نشان میدهد ما در حوزه برنامهریزی و ساماندهی استانداردهای گردشگری کشور ضعیف عمل کردهایم. اخیراً از «گردشگری کودک»، «گردشگری غذا» و «گردشگری گل» در راهبرد و برنامههای اصلی ایران نامبرده شد، چنین رویکردی در کشوری که دارای میراث عظیم فرهنگی، تاریخی، طبیعی و حتی خدماتی است، نشانه بي دانشي وبسیارخام و نامناسب است. مادر كشور موزه ايران ،شهرموزههای بزرگی همچون شیراز، اصفهان، کرمانشاه، همدان، مشهد، اهواز، یزد و ... را داریم. غفلت از چنین ظرفیتهایی است که باعث شده در حوزه گردشگری عملکرد مناسبی به جا نماند. دلیل این امر چیست؟ جز اینکه مدیریت مناسب و استفاده شده دستور جلسههای شورای عالی میراث فرهنگی تا کنون در سطح ملی و بینالمللی نبوده است. ما در خصوص تبیین سیاستگذاریهای مناسب در این زمینه پیشنهادهایی ارائه کردهایم که امیدواریم با توجه به آن در دستور کار جلسه قرار گیرد.
نقش دولت و مجلس در این میان چیست؟
تاکنون دولت در زمینه ارائه راهبرد مناسب و برنامهریزی ضعیف عمل کرده است و مشکلات متعددی از جمله کمبود سرمایه و فقدان همکاری مناسب از جانب بانکها و .. در این بخش مشاهده میشود. برای اجرای طرحهای جدی و مؤثر در صنعت گردشگری، نیاز جدی به متأسفانه دولت با غفلت درباره صنعت گردشگری، زمان را از دست داده وعدم اسفاده ازمتخصصین در این بخش باعث شده این صنعت بدون برنامه و راهبرد مناسب، در سردرگمی و وضعیتی معلق به سر ببرد. استفاده از مدیران با تجربه و توانمند که به مسائل موجود مسلط بوده و نسبت به صنعت شناخت داشته باشند، قطعاً در تحول توریسم تأثیرگذار خواهد بود. بدون دانش و تجربه کافی، سیستم مدیریتی گردشگري خنثی وهمچنان معطل خواهد بود. گردشگری ما نیاز به ارائه برنامه و سیاستگذاری مناسب دارد. برای مثال طرح ساماندهی تعطیلات از جمله طرحهای کارشناسی شده است که میتواند در روند فعالیتهای گردشگری ايران تأثیرگذار باشد. هنوز نتوانستهایم تعطیلات رسمی در کشور را ساماندهی کنیم و بر همین اساس تعطیلاتی مانند نوروز، بیش از آنکه برای صنعت گردشگری با منفعت همراه باشد، باآورگي وچادرنشيني مردم توام شده وزیانآور بوده است. گردشگری ما هنوز پراکنده، سنتی و محدود است و همین مسئله اجازه بهرهبرداری مناسب از امکانات موجود گردشگری در کشور را نمیدهد. متأسفانه بسیاری از کسانی که در سطح مدیریتی صاحب مسئولیت هستند از ادبیات اولیه و گفتمان توسعه صنعت گردشگری بیاطلاع هستند. این ضعف مدیریتی منجر به از دست رفتن فرصتها میشود. گروه اقتصادی دولت هنوز به این باور نرسیده که توسعه صنعت گردشگری میتواند حتی جایگزین نفت شده و باید برای آن برنامهریزی و سرمایهگذاری کرد. به قدری توسعه صنعت گردشگری با غفلت همراه شده که حتی در لایحۀ تقدیمی دولت به مجلس ششم هم شاهد یک جمله جدی در این خصوص نبودیم. البته با تلاشهایی که صورت گرفت وبا همکاری و هماهنگی با نمایندگان مجلس این نقص در لایحه تا حدی در قانون جبران شد.
این وضع را چگونه میتوان اصلاح کرد؟
به دنبال آن بودیم تا در راستای اصلاح ساختار اداری و مدیریتی با هدف توسعه صنعت گردشگری با رویکرد حفاظت از میراث فرهنگی بتوان کاری کرد؛ به همین منظور هم پیشنهاد ایجاد یک وزارتخانه مجزا برای این حوزه داده شد. همچنین طرحهایی همچون ایجاد کمیسیون «گردشگری و زیارت» به مجلس اريه گرديد ،بخش غایب در گفتمان توسعه کشور مباحث مربوط به توسعه گردشگری است. مشاهده كرديد كه در زمان انتخاب کابینه و در صحن مجلس بخشهای مختلفی از صنایع بحثهای خود را مطرح شد و نمایندگان آنها را برای ارائه برنامه و حل مشکلات به چالش کشیدند؛ اما در حوزه گردشگری همواره سکوت و غفلت وجود داشته است. حوزه گردشگری کلانتر از آن است که با انتخاب مدیران غیرمرتبط، نگرشی منطقهای و سطحی به آن متحول شود. ما مشکلات را مطرح کرده و پیشنهادها خود را نیز ارائه کردهایم. در این حوزه، دولت تاکنون استراتژی و برنامه مشخصی نداشته و گردشگری در حاشیه تصمیمات دولتها قرار داشته است. در دنیای امروز گردشگری که از صنعت خودرو نیز پیشی گرفته و در با صنایعی همچون نفت و پتروشیمی رقابت میکند. چرا نباید از این فرصت و ظرفیت بالقوه خود، نهایت بهره را ببریم؟ به عنوان حامیان دولت این وظیفه را در خود میبینیم که با بیان مشکلات، به دنبال رفع موانع و تسهیل روند توسعه کشور باشیم.