مریم اطیابی خبرنگار
به گزارش صبح آفتاب؛ تَل آجری یا دروازه کوروش دروازه‌ای است که پیش از تخت‌جمشید و برای کاخ فیروزی که امروزه تقریبا تخریب شده، در محوطه شهر باستانی پارسه در دوره کوروش ساخته شده است.
شاید اگر بررسی‌های ژئوفیزیک از سال ۸۷ تاکنون و بررسی‌های پروژه‌ای به نام «از کاخ تا شهر»، انجام نمی‌شد، باستان‌شناسان متوجه نمی‌شدند که در بخش فیروزی شهر پارسه به مساحت ۶۰۰ هکتار ۱۷ محوطه باستانی وجود دارد که بخت با یکی از آنها به نام « تَل آجری» همراه بود و از دل خاک دروازه کوروش را نمایان کرد.
این دروازه یادمانی در دوره هخامنشی متروک شد، سپس در اثر زمین لرزه‌ای بزرگ تخریب و در دوره‌های بعد دیوارهای آن به غارت رفت.
در واقع باستان‌شناسان در پروژه از« کاخ تا شهر» دریافتند که پارسه از دوره داریوش به بعد یک پردیس بوده شامل باغ ویلا ، سیستم آبیاری منسجم، باغات، سکونتگاه‌های کوهپایه‌ای و دشت با سیستم آبیاری منظمی که داشته که دروازه رنگین زیبای آن فرو ریخته و غارت شده(تَل آجری) [ که البته دروازه مربوط به دوره کوروش و کمبوجیه ] است.
آجرهای دروازه در طول زمان به غارت رفته اما جای خالی پلانی که اجرش به غارت رفته و با خاک پر شده بود و به صورت تپه طبیعی درآمده بود در کاوش‌های بعدی به خوبی پلان بنا را نمایان کرد و با رد و شناسایی پی و اثر آجرهایی که به غارت رفته، این پلان گویا و شفاف شد. و خوشبختانه کل سازه خشتی و بخش‌هایی زیرین سالم مانده است.
دروازه کوروش یا تپه باستانی فعلی با نام تل آجری بنایی است در ۳ کیلومتری تخت‌جمشید و در حریم در جه یک آن قدیمی‌تر از تختگاه (مجموعهٔ تخت جمشید) است چرا که این بنا در دوره کوروش ساخته شده و تخت جمشید در دروه داریوش. ارتفاع کنونی تپه از زمین‌های اطراف ۳ متر است.
دکتر علیرضا عسگری چاوردی مدیر پایگاه تخت جمشید که خود رییس هیات کاوش این تپه بوده می‌گوید: در بررسی‌های ژئوفیزیک تعداد زیادی کاخ در زمین‌های کشاورزی کشف کردیم و در مراحل بعدی دروازه شناسایی شد.
امروزه در نتیجه یک دهه کاوش‌های باستان‌شناسی هیات مشترک ایرانی- ایتالیائی در پارسه تخت جمشید( ۱۳۹۰-۱۴۰۰) به این نتیجه رسیدیم در کنار تخت جمشید در طول ۳ کیلومتر از تختگاه تا دروازه ، در حدود ۳۰ هکتار ، مجموعه‌هایی برای فعالیت‌های هنری، رنگ‌سازی، جواهرسازی، طلاکاری وجود داشته و البته کوره‌های صنعتی در مقیاس کوچک که برای پودر کردن نوعی استخوان به کار می‌رفته همچنین بناها و کانال‌های آبی که در این پردیس وجود داشته است و به عبارتی در این محدوده اثار وجود دارد.
و این دروازه به روی آن باز می‌شده و با کاخ فیروزی ۵ در ارتباط بوده است. این محوطه باستانی در سال ۸۵ به شماره ۱۵۵۳۰ ثبت ملی شده است.
دروازه کوروش کشف شده ساختمانی با جهت شمال غربی- جنوب شرقی است که نمای سرتاسر دیوارها با آجرهای لعاب دار تزئین شده است. تزئین بخش پائین پائین دیوارها دارای نقوش هندسی و گل است.
کشف آجرهای لعابدار با نقوش موشخشو و گاو نر از جمله مهمترین یافته‌های باستان‌شناسان بر بقایای سطوح دیواره‌ها است. بنایی از خشت و آجر است که ابعاد سازه‌ای آن ۳۰ در ۴۰ متر است. از ارتفاع این بنا در بسیاری از قسمت‌ها کمتر از یک متر باقی مانده است.
در حقیقت، پس از سالها کار تحقیقاتی هیئت ایرانی و ایتالیایی مشخص شد این سازه خشتی بزرگ می‌تواند دروازه‌ای شبیه به بنای دروازه ایشتار( حدود ۵۸۰ پیش از میلاد) را در بابل قدیم است که پیش از ساخت تختگاه تخت جمشید در دوره بنا شده است. به احتمال هدف از ساخت این دروازه برای نشان دادن فتح شهر بابل در سال ۵۳۹ پیش از میلاد در دوره کوروش بزرگ بوده است.
دکتر عسگری چاوردی توضیح می‌دهد: برای تل آجری کانکس ،دفتر پژوهشی، نورپردازی و کارشناس می‌بریم تا ۶۰۰ هکتار بخش فیروزی و ۱۷ محوطه را حفظ کنند.
او همچنین از انجام فاز حفاظت و مرمت و تبدیل تل آجری به یک سایت موزه برای بازدید عموم از دروازه پردیس پارسه خبر می‌دهد.
به گفته این باستان‌شناس روی این دروازه به طرف غرب و اَنشان و شوش هست و مسیر واقعی را نشان می‌دهد. شهرهای مهم قدیم تخت جمشید و شوش باستان و انشان بوده‌اند. بنابراین مسیر دروازه به طرف غرب با توجه به اسناد و الواح منطقی هست.
مدیر پایگاه جهانی تخت جمشید درباره شباهت این دروازه با دروازه ایشتار می‌گوید: آجرهای لعابدار دروازه بابل (ایشتار) که کوروش آن را در سال ۵۳۹ ق. م فتح کرد شامل یک حیوان ترکیبی است که پاهایش عقاب، دستانش شیر، شاخ و صورتش از مار و اژدهاست.
این ترکیب نماد سمبلیک از ایزد مردوک، خدای مردوک در بین النهرین باستان است که به آن «موشخشو» می‌گویند. درست گرافیکی شبیه آن در دروازه پردیس پارسه با پاهای عقاب و دستان شیر دیده می‌شود نقشی که مشابه ایزد مردوک بابل بین‌النهرین هست.
اتفاق خوب برای دروازه کوروش آن است که صاحب زمین اطراف تل آجری، این زمین را هبه کرده است. همچنین لوله‌های قطور بلندی را تامین کرده که آب مورد نیاز زمین‌های کشاورزی به بیرون محوطه باستانی هدایت شود و داخل محوطه نشود همچنین یگان حفاظت در تل آجری مستقر است و کل ۱۷ محوطه فیروزی را پایش می‌کند و تحت کنترل دارد.
این استاد دانشگاه تشریح می‌کند: کف اصلی بنا سالم مانده است. سکویی در دو طرف به موازات هم وجود دارد که صندلی‌هایی برای نشستن در دروازه بوده‌اند که در هر دو طرف دروازه تکرار شده‌اند.
آجرهایی لعابدار رنگی در اینجا با
گلهای لوتوسی که هنوز کاسبرگ‌های آن باقی مانده به صورت نواری در کل دیوار جلوه‌گری می‌کند. در کنار آنها پنل‌های حیوانات اسطوره‌ای وجود داشته که تمام دیواره ۱۲ متری را پوشش می‌داده است.
جالب این که نوار تزئینی گلهای لوتوس دروازه بابل که امروزه در موزه پرگامون برلین نگهداری می‌شود با گلهای لوتوس دروازه پارسه مشابهت دارد.
به گفته عسگری چاوردی در این دروازه به صورت گسترده ملات قیر استفاده شده که در دوران هخامنشی از خوزستان به پارسه آورده شده است. علائم و نمادهای معماری به صورت خاص روی آجرها شناسایی شده که بسیار مهم است.
در واقع استادکار از بالا می‌توانسته با این علائم و نمادها خطوط افقی و عمودی آجرها را مشخص کند. پنل‌ها در کوره پخت شده و با علائمی و نمادهایی شبیه حروف شمارشی تا کنون ۱۸۰ نوع آن شناسایی شده،گویی آجرها را اینگونه شماره‌گذاری می‌کردند، سپس توسط استادکاران در جای خود جانمایی می‌شدند تا بتوانند مثلا یک نمای گل لوتوس را روی هم بچینند.
این باستان‌شناس با اشاره به کشف کتیبه‌هایی به زبان خط میخی آکدی بابلی و ۱۰ هزار خشت لعابدار دوره کوروش می‌گوید : مهم آن است که این بنا در زمان فتح بابل و به عنوان یک پروژه فرهنگی-یادمانی به دستور کوروش ساخته شده است. و به دلیل آن که کمبوجیه ۱۰ سال در بابل ولیعهد بود و با سنتهای بابلی آشنا بود، معماران بابلی را دعوت می‌کند و این قالب‌ها را می‌سازد. بنابراین همه تکنیک‌ها و قالب‌ها متعلق به بابل باستان است.
یادآوری این نکته ضروری است بررسی‌های ژئوفیزیک شهر پارسه را هیات باستان شناسی مشترک ایران فرانسه از سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۸ انجام دادکه تل اجری در سال ۱۳۸۵ مورد بررسی قرار گرفت.