طرح وضعیت مساله فقط این نیست. همان‌قدر و اندازه که در دو دهه پیش آمار کشته‌شدگان و بیماران و مسمومان به دلیل مصرف الکل‌ها و مشروبات ناسالم بالا بود، اکنون نیز با چنان اخبار و از جمله مشاهداتی روبه‌رو هستیم که نه‌تنها تاسف‌بار است بلکه بدون شک نیاز به یک برنامه منسجم و ضروری را گوشزد می‌کند که نه‌تنها وجود ندارد بلکه قطعا توقع بیش از حد از جامعه به منظور کنترل مصرف مشروبات الکلی را زیر سوال می‌برد. هر بطری از مشروبات الکلی ناسالم که امروز در بازار شهرها وجود دارند، دقیقا مانند بمبی هستند که سلامت روان و جسم و از همه مهم‌تر خانواده‌ها را تهدید می‌کنند. بالاخص عمق فاجعه زمانی بروز و نمود بیشتری دارد که مصرف مشروبات به نوعی به عنوان ضدیت و کنترل مصرف موادمخدر قلمداد شده و تداعی‌کننده وضعیت سالم و مفرحی برای جوانان محسوب می‌شود. بی‌هیچ اغراقی این نوع تفکر، فکر غالب بخش قابل توجهی از طبقه‌های سطح پایین و کم‌اطلاع جامعه است و متاسفانه هیچ راهکاری نیز تا امروز به منظور ابطال آن از طریق دستگاه‌های رسمی بالاخص مسوولان کنترل و شناخت وضعیت خانواده و شهروندی ارائه نشده است. در یک کلام به جرات می‌توان ادعا کرد که در این ایام وقتی کسی مشروب ناسالم و دستکاری‌شده را بدون آگاهی و اطلاع قبلی مصرف می‌کند، در واقع بسته‌ای کامل از انواع و اقسام قرص‌های مخدر و آرامبخش گرفته تا انواع مایعات گازدار، سمی و اسانس‌هایی را که سال‌هاست از چرخه مواد غذایی به دلیل سرطان‌زا بودن حذف شده‌اند، مصرف می‌کند. سوداگران مشغول در تجارت مشروبات الکلی تولید داخل نیز از این مواد در ترکیب‌های دست‌ساز و آشپزخانه‌ای مشروبات استفاده می‌کنند تا بتوانند به اسم کیفیت و مرغوبیت، فروش بیشتری داشته باشند. بحران کجاست قصه مصرف مشروبات الکلی در جامعه ما دست کمی از فاجعه مواد مخدر ندارد و به همان اندازه نیز افراد و بالجمله اجتماع را به کام مرگ و سایر بحران‌های جسمی و روحی می‌کشاند با این تفاوت که به دلیل صرفا قبح بیشتر و حرام بودن شرعی مسکرات، اخبار آن را یا کمتر می‌شنویم یا به‌طور طبیعی کمتر انعکاس خبری در این خصوص داریم. اما شرایط به اندازه لازم و وافی بحرانی و تاسف‌بار است. دلیل بررسی وضعیت مصرف مشروبات الکلی درکشور به واقع از رویت وضعیت کافه‌ها، مشروب‌فروشی‌ها و کازینوهای شهر تفلیس برای نگارنده شروع شد که در این ایام یکی از مناطق آزاد و مفرح برای ایرانیان در قالب تورها و مراکز جذب گردشگری توانسته مقبولیتی مناسب و از همه مهم‌تر پرمتقاضی را به دست آورد. برای اثبات این مدعا کافی است یک آمار پیش‌پاافتاده از تعداد و میزان ظرفیت هواپیماها به مقصد تفلیس در طول یک هفته را در نظر بگیرید تا مطمئن شوید که اکنون این شهر و این کشور در بورس متقاضیان سفرهای تفریحی در میان طبقه متوسط اجتماعی و حتی طبقات سطح پایین جامعه به لحاظ فرهنگ و مالی است چراکه در بهترین شرایط موجود و در یک سفر پنج روزه یک جوان به شهر تفلیس با مخارج خود فرد که البته این شهر سوغاتی چندانی نیز ندارد که شخص را به زحمت بیندازد، هزینه سه میلیون تومان بسیارکافی و مناسب است. بدون اغراق رقم قابل ملاحظه‌ای از بخش فروش مشروبات الکلی در تفلیس که برای گردشگران در نظر گرفته می‌شود را ایرانیان مسافر خریداری می‌کنند. توریست‌های ایرانی به دلایل مختلف از جمله قیمت مناسب و حتی پایین مشروبات الکلی در تفلیس یکی از مهم‌ترین متقاضیان و مشتریان آن هستند. به طرز شرم‌آوری درکنار چادرها یا سازه‌های موقت یا مکان‌های تبلیغاتی که برای معرفی محصولات غذایی از جمله شراب‌ها و مشروبات دایر می‌شود، برخی از گردشگران ایرانی هستند که بدون رعایت قواعد اخلاقی در مواجهه با محصولات تبلیغاتی بیش از حد لازم اصرار و پافشاری برای تست بیش از چند بار مشروبات الکلی می‌کنند. این صرفا بخش موقت و فصلی معضل است. نگران‌کننده‌ترین شرایط و فصل معضل این است که اغلب این توریست‌ها نشستن در لابی هتل‌ها و مکان‌های فروش مشروبات را به همراه شدن با تور و دیدن سایر نقاط شهر تفلیس و اطراف شهر ترجیح می‌دهند. وقوع این پدیده به قدری متکثر و بیش از حد است که محال است مسافران ایرانی رفته به این شهر و کشور به عینه شاهد چنین فجایعی دردناک در گوشه و کنار شهر تفلیس نباشند.
روی دیگر سکه این بحران، آنتالیا و دوبی داستان بررسی وضعیت مصرف مشروبات الکلی صرفا و تنها به اینجا ختم نمی‌شود. کافی است سری هم به آنتالیا و آنالیا بزنید. در شکل نامتمرکز دوبی را نیز فراموش نکنید که در سطح بالایی سالانه میزبان بسیاری از ایرانیانی است که به لحاظ اخلاقی در این شهر به دامان مشروبات الکلی و اعمال منافی عفت پناه میبرند. شهرهای توریستی و البته خوشگذران گردشگری که در کشور همسایه ترکیه ایجاد شده، سال‌هاست که میزبان گردشگران ایرانی شده‌اند. از برگزاری کنسرت‌های متعدد خوانندگان لس‌آنجلسی تا برگزاری تئاترها و برنامه‌های استندآپ‌کمدی برای ایرانی‌ها گرفته تا شنا و تفریحات دریایی و آبی، خدماتی است که در این شهرها برای ایرانیان فراهم شده است. مصرف مشروبات الکلی نیز به سهم خود بخش قابل توجهی از تجارت گردشگری این شهر جدیدالولاده را تشکیل داده‌اند. ح. منتظمی راهنما و لیدر تورهای سیاحتی و گردشگری که تجربه 18 سفر در مقام راهنما و لیدر تورهای گردشگری از تهران و اصفهان را به آنتالیا و آنالیا دارد در پاسخ به پرسش ما در خصوص مصرف مشروبات الکلی توسط برخی از هموطنان درحد افراطی در شهرهای آنالیا و آنتالیا می‌گوید: شاید درست نباشد که بخواهم تصویری نامناسب از هموطنانم ارائه بدهم اما متاسفانه وجود دارد. در اغلب این سفرها با خانواده‌های محترم و اخلاقی فراوانی مواجه بوده‌ام. مردهایی که خانواده‌های خود را صرفا برای تفریح به آنتالیا آورده بودند و دست آخر نیز تجربه بسیار خوشی برای آنها ثبت شد اما شرایطی را که مدنظر شماست نیز متاسفانه اغلب چاشنی پررنگ حاکم بر گروه‌های گردشگری بوده و هست. موقعیت جوانانی را شاهد بوده‌ام که در مدت یک هفته‌‌ای که در آنتالیا اقامت داشتند فقط زندگی‌شان صرف غذا، شنا و مشروبات الکلی شده است. همیشه با خودم فکر می‌کردم این جماعت چطور می‌توانند یک هفته این چنین زندگی کنند اما بعد از آنکه تعداد مسافرت‌هایم زیاد شد، فهمیدم که این نوع و روال سفر و تفریح بخش اعظمی از جوانانی است که برای مسافرت‌های گردشگری خود این بخش از کشور ترکیه را انتخاب می‌کنند. این میل عجیب به مصرف بالای مشروبات الکلی فارغ از همه ضررها، از بعد دیگری نیز بسیار مهم است. بعدی که کمتر به آن توجه شده است. در این مناطق گردشگری به زعم بسیاری از افراد بومی، با کمال تاسف اغلب ایرانیان را به عنوان افرادی خوشگذران با مشروب آن هم درحد افراطی می‌شناسند. وضعیتی که حتی با بروز رفتارهای غیرقابل کنترل از جانب ایرانیان همراه بوده و به قدری شنیع و دور از انتظار است که در برخی از مراکز فروش و مصرف مشروبات درحد و میزان کنترل شده‌ای و البته با دریافت هزینه پیش از مصرف، مشروبات الکلی سرو می‌شود.
در داخل کشور اوضاع چگونه است در داخل کشور هم‌اکنون شرایط اگرچه به نسبت دو دهه گذشته که در ابتدا گفتم تاحدودی بهتر شده اما بدون هیچ شبهه‌ای هنوز هم شاهد آن هستیم که مشروبات الکلی تقلبی قربانی می‌گیرند و مصرف بالاست اوایل همین ماه بود که به نقل از خبرگزاری‌ها در سیرجان به دلیل مصرف مشروبات الکلی ناسالم سه نفر در دم جان باختند و حال چند نفر دیگر وخیم اعلام شده بود. به گفته یکی از کسانی که از بازار سیاه، مشروبات الکلی تهیه می‌کند، دانشجو است و در 24 سالگی تجربه شش سال مصرف هفتگی مشروبات الکلی را دارد: در تهران قیمت مشروبات الکلی اصل، برای اقشار کم درآمد و جوانان بسیار گران است. در بازار سیاه تهران که اغلب به صورت تماس با تلفن همراه فرد توزیع‌کننده این معامله صورت می‌گیرد؛ از معمولی‌ترین تا بهترین و برترین برندها یافت می‌شوند. مصرف‌کنندگان حاضرند از یکصدهزارتومان برای یک بطری تا ارقامی درحدود هشتصد تا یک میلیون تومان هزینه مشروبات الکلی را پرداخت کنند. در تهران مشروبات تولیدشده اروپایی با تاریخ مصرف و برچسب کنترل سلامت نیز یافت می‌شود، اما همین اقلام وقتی با قیمتی بسیار کمتر عرضه شوند، بدون شک از سوی قاچاقچیان و فروشندگان دستکاری شده‌اند. مساله دستکاری دقیقا همان نقطه خطر مصرف و توزیع مشروبات الکلی بود که باید پیگیری شود. در غیر این صورت اگرچه شاید مانند فجایع رخ داده مصرف‌کنندگان را به کام مرگ نکشد، اما می‌تواند لطمات بسیار جدی به آنها بزند. خشک شدن نای، از کار افتادن کلیه‌ها و نیز عوارض وحشتناک کبدی از جمله مهم‌ترین عوارضی هستند که برای مصرف‌کنندگان ایجاد می‌شود. در حال حاضر مهم‌ترین و عمده‌ترین ضایعاتی که در مشروب‌های الکلی حتی مشروب‌های برند که توسط قاچاقچیان و سوداگران افزوده می‌شوند عبارتند از: قرص‌های روانگردان به صورت پودر شده، قرص‌های آرامبخش قوی نظیر دیازپام. رنگ‌های غیرمجاز صنعتی، اغلب زرد و قرمز، طعم‌دهنده‌های شیمیایی نظیر جوهرلیمو و از همه خطرناک‌تر ابسنت‌های تقلبی و احیانا تاریخ مصرف گذشته که فجایع بسیار دهشتناکی حتی تا مرز بردن مصرف‌کننده به شرایط بیهوشی و کما را می‌تواند با خود به همراه داشته باشد. این یک برداشت و توصیف از وضعیت موجود است. در این میان شبکه عظیمی از سوداگران نه تنها در داخل شهرها فعالند و به صورت قاچاقی مشروبات الکلی ناسالم را به دست افراد می‌رسانند، بلکه شبکه‌ای ناسالم‌تر که به‌طرز کاملا غیربهداشتی و ناسالم در شهرهای کوچک و روستاها مشروبات الکلی دست‌ساز ناسالم را در اختیار مصرف‌کنندگان قرار می‌دهند وجود دارند و فعالیت می‌کنند که تعدادشان کم نیست. کافی است کمی در این شهرها در جست‌وجوی تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان باشید. پوسیدگی دندان‌ها، تیرگی پوست، افت شدید حافظه و عدم تمرکز در میان بخش قابل توجهی از نوجوانان دلایلی همسو با مصرف مشروبات الکلی ناسالم در شهرهای کوچک و روستاها دارد. در این خصوص توانستم با یکی از معلمان مقطع دبیرستان در شهر سیرجان ارتباط برقرار کنم. وی کاملا در جریان مرگ چند نفر به دلیل مصرف مشروبات ناسالم در این شهر بود. وقتی که در خصوص وضعیت نوجوانان و جوانان بالاخص آنهایی که در مدارس مشغول به تحصیل هستند پرسیدم و نیز از او خواستم تا درخصوص عوارضی که مدنظرم بود اگر مشاهداتی دارد عنوان کند، گفت: سال تحصیلی گذشته در یکی از مدارس شهر سیرجان نوجوانی را یافتم که در شیشه‌های کوچک مام و یا ادکلن‌ها مشروب دست‌ساز می‌ریخت و در مدرسه میان دانش‌آموزان توزیع می‌کرد اما به هیچ عنوان نه می‌توانستم حرکت او را ثابت کنم و نه او را تنبیه کنم یا مقامات مدرسه را درجریان امر بگذارم. در مناطقی مانند سیرجان افراد توزیع‌کننده موادمخدر یا مشروبات الکلی چون به‌طور خانواده‌ای و از طریق آشنا در این امور دخیل هستند، می‌توانند برای زندگی ساده و سالم معلمان منطقه، پرخطر و مشکل‌ساز باشند. چه باید کرد این موارد به اندازه کافی سندیت و اعتبار رسانه‌ای لازم را دارند. وقتی به آمار دو سال گذشته آن هم در برخی مناطق مرکزی و جنوبی همین شهرتهران رجوع می‌کنیم،به مراکز تهیه و توزیع فراوانی می‌توانیم استناد کنیم که توسط عوامل انتظامی و قانونی کشف و توقیف شده‌اند. خانه توقیف شده‌ای که نزدیک به سه سال گذشته در محله مسعودیه تهران توسط عوامل انتظامی شناسایی شد و عوامل تولید تقلبی و حتی پلمپ غیرقانونی مشروبات الکلی خارجی تحویل مقامات قضایی شدند، خود گویای مهمی بر شرایط موجود است. ارقام بطری‌هایی که از این منازل یا مراکز و آشپزخانه‌های کاذب یافت می‌شود هم نشان از میزان مصرف بالای مشروبات الکلی در تهران دارد، هم نشان از توزیع و مصرف بالای مواد خطرناک و سمی که در شهرها به نام مشروبات الکلی اصل توزیع می‌شوند. در این میان اجازه بدهید داخل پرانتز به بازار خرید و فروش فقط بطری‌های شیشه‌ای خالی مشروبات الکلی خارجی آن هم در خیابان‌های شوش و مولوی تهران اشاره کنیم که اگرچه به اسم شیشه شکیل به منظور نگهداری آب و... خرید و فروش می‌شوند اما پشت این خرید و فروش ساده، تعداد زیادی از این بطری‌ها توسط افرادی خاص خریداری می‌شوند که بدون شک مقصدی جز پر شدن و پلمب در مراکز تولید مشروبات تقلبی ندارند. شرایط موادمخدر به طریقی معمول و معلوم روشن است. ممنوعیت جهانی دارد. درعین حال استقبال جهانی نیز از آن کم نیست و درکشور ما نیز بسته به شرایط موجود مبارزه مستقیم با آن وجود دارد و جرم تلقی می‌شود و از همه مهم‌تر فعالیت‌های وسیعی برای کاهش آن و نیز کنترل جوانان برای نیفتادن در دام اعتیاد وجود دارد. مدتی است که شائبه‌های طرح توزیع موادمخدر دولتی نیز به یکی از خبرهای داغ داخل کشور تبدیل شده است. اما شرایط مشروبات الکلی بسیار متفاوت است. در داخل کشور به استناد قوانین شارع مقدس مصرف آن حرام است و حد و مجازات اسلامی دارد. اگرچه در برخی موارد احکام تعزیری در خصوص شرب خمر توسط قضات اعمال نمی‌شود. بالاخص در سنین پایین،حد اسلامی اعمال نمی‌شود تا ترس و رعب بیش از حد فرد باعث بروز مفسده‌ای دیگر درجامعه اسلامی نشود که البته به نوبه خود بسیار پسندیده است. اما در طول زمان و از این دید حتی جدیت مجازات اسلامی باعث کاهش تعداد افراد مصرف‌کننده نشده و چه بسا شرایط توزیع و تولید و واردات قاچاق نشان از میزان مصرف داخلی دارد. از سوی دیگر هرچقدر ممنوعیت‌های داخلی را بخواهیم جدی بگیریم درست به فاصله چند ساعت سفر و خروج از مرزهای قانونی کشور، باکمال تاسف بخش قابل توجهی از مطالبات مسافران بالاخص به همین شهرهایی که پیشتر عنوان شده، استفاده آزادانه و بیش از حد از مواد الکلی است. به‌طوری که عنوان شد مصرف بیش از حد و بی‌برنامه مشروبات الکلی در طول سفر به عنوان یکی از مظاهر و خصایل اغلب ایرانیان به خصوص جوانان برشمرده می‌شود. اگر به جد برای چنین فرهنگ نامناسب و کنترل جدی وضعیت موجود در داخل شهرها برنامه‌ریزی صحیحی صورت نگیرد، بی‌شک قربانیان آشکار و پنهان مشروبات الکلی در کشور افزایش خواهد یافت. ضروری است اقدامی کارشناسانه که نشان از درک همه‌جانبه معضل داشته باشد در کشور صورت گیرد که متاسفانه مشخص نیست توجه به این معضل و بحران برعهده چه ارگان یا سازمانی است. شاید باید امیدوارم باشیم و آرزو کنیم که روزی با برنامه‌‌ریزی‌های صحیح و درست و البته تعهد نهاد یا سازمانی که خود را مسوول بی‌واسطه کنترل بحران مشروبات الکلی درکشور می داند، شاهد روزهایی عاری از مخاطرات مصرف الکل و البته ساماندهی معتادان به الکل باشیم.
محمد میلانی - جهان صنعت