این چندمین گفتگوی «آفتاب صبح» با استاندار فعلی سیستان و بلوچستان است. او در مورد این استان مرزی معتقد است که «استان سیستان و بلوچستان از قابلیت‌های متنوعی برخوردار است؛ اما متأسفانه کمتر در اقتصاد ملی به کار گرفته شده و نتوانسته به رشد مطلوب خود دست یابد. آب‌های آزاد و دسترسی به اقیانوس، یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های اقلیمی هر کشور محسوب می‌شود؛ با این حال در کشور ما اغلب دریای خزر و خلیج فارس مورد توجه مردم قرار گرفته و کمتر مردم به اهمیت آب‌های آزاد پی برده‌اند. در بحرانی‌ترین شرایط حاکم بر منطقه، آب‌های آزاد از بالاترین ضریب امنیت را برای گردش اقتصاد بهره‌مند هستند.» متن گفتگو با اوسط هاشمی را در ادامه می‌خوانیم.
ایران برای رسیدن به یک اقتصاد توسعه‌یافته نیاز چه شرایطی دارد؟
لازمه یک اقتصاد پویا، تغییر نگرش، رسوب‌زدایی از لایه‌های کهنه و مدیریت زمان است. حرکت نکردن در این مسیر، ما را از حضور در بازار رقابتی اقتصاد جهانی حذف خواهد کرد. ایران را با منابع عظیم و معادن غنی می‌شناسند، اما سرمایه اصلی این سرزمین، نیروی انسانی ارزشمندی است که با تکریم، احترام و احساس آرامش می‌توان از آن برای آبادانی ایرانی سرفراز استفاده کرد. توسعه با مرجعیت نیروی انسانی امکان‌پذیر است و پیشرفت اقتصادهای بزرگ جهان را باید در نگاه به دانش انسانی جستجو کرد. خوشبختانه همه استان‌های کشور، از این استعداد، توانایی و دانش انسانی برخوردار هستند و می‌توانند از آن برای پیشرفت و رشد خود نهایت بهره را ببرند. امروز بسیاری از ایرانیان در سراسر دنیا، در عرصه‌های مختلف علمی، تجاری، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و ... پیشگام و نام‌آور هستند. باید بتوانیم با مدیریت صحیح، شرایطی را مهیا کنیم تا نه تنها چنین سرمایه‌هایی از کشور خارج نشوند، بلکه کسانی هم که بیرون از این کشور فعالیت می‌کنند، امکان بازگشت داشته و برای آبادانی سرزمین خود تلاش کنند. مهم‌ترین سرفصل توسعه به نیروی انسانی گره خورده است و ما با تمرکز بر این مسئله خواهیم توانست سریع‌تر از آنچه تصور می‌شود، جایگاه پررنگی در عرصه‌های بین‌المللی برای خود داشته باشیم.
اقتصاد مقاومتی در پیشبرد اهداف ما به سمت توسعه، چه میزان تأثیرگذار خواهد بود؟
برای عملیاتی کردن تفکر اقتصاد مقاومتی، باید به افکار متنوع و مختلف داخلی فرصت ابراز داد و از همه ظرفیت‌های موجود بیشترین استفاده را کرد. با اتکا به نیروی انسانی می‌توان برنامه‌محور پیش رفت و به توسعه دست یافت. حضور فعال اعضای جامعه، احزاب، روزنامه‌ها، جراید و ... هر برنامه‌ای را تضمین خواهد کرد و دیگر کسی نمی‌تواند به خود اجازه تخطی از برنامه را به خود داده و قانون را زیر پا بگذارد. برنامه نیازمند سطحی از مقبولیت و ارزشمندی در جامعه است تا باور بر آن عمومیت پیدا کند. زمانی که یک برنامه در سطح جامعه مورد قبول واقع شد، همه خود را برای عملیاتی کردن آن ملزم دانسته و در طی مراحل آن، مشارکت خواهند داشت. توان ملی و سطح مشارکت‌جویی می‌تواند تضمین مناسبی برای اجرای برنامه‌ها باشد.
نقش تعاملات بین‌المللی و الکترونیک در پیشبرد اهداف اقتصادی چیست؟
امروز تجارت تغییر مسیر داده و ICT تبدیل به یک بازار قوی شده است. ما باید توانایی‌های خود را در این زمینه سنجیده و با توجه به این قابلیت‌ها، برای خود ظرفیت‌سازی کنیم. برای حضور در بازارهای ICT دیگر نمی‌توان به ظرفیت بنادر، گمرک، عوارض، گردشگری، ریل، خطوط هوایی و ... تکیه کرد. روابط مجازی است و باید با توجه به آن، توانمندی و مهارت‌های خود را افزایش دهیم. امروز 50 درصد ظرفیت پهنای باند اینترنت ملی از استان سیستان و بلوچستان می‌گذرد و این مهم‌ترین ظرفیت استانیی است که ما از آن برخوردار هستیم. در نشستی که اخیراً با وزیر فناوری و اطلاعات داشتیم، ایشان پیشنهاد ایجاد یک منطقه ویژه اقتصادی ICT را مطرح کردند که بتواند با قرار گرفتن در مجاورت کشورهای همسایه و هندوستان، سهمی از این بازار بزرگ را به خود اختصاص دهد. امروز آمریکا بیش از 55 میلیارد دلار به کشور هند سفارش نرم‌افزاری داده است. باید در نگاه‌های کهنه اقتصادی خود تحولی ایجاد کرده و با ایجاد نوآوری مبتنی بر تکنولوژی وارد بازارهای جدید و متنوعی شویم. تسریع روند توسعه ما در بازارهای قائم به ظرفیت‌های انسانی است. البته منظورم آن نیست که از ظرفیت‌های استراتژیک کشور فاصله گرفته و تنها وارد بازارهای ناشناخته شویم؛ بلکه باید مزیت‌های کشور را بیش از پیش شناخته و بر قابلیت‌های مبتنی بر دانایی و علم دانش‌آموختگان این کشور اتکا کنیم. ICT فصل تازه‌ای در اقتصاد و تجارت بین‌المللی است که از وسعت زیادی برخوردار است. گسترش و توسعه زیرساخت‌های این بازار در سراسر کشور، نقش بسیار مثبتی در اقتصاد ما خواهد داشت. استانی همچون سیستان و بلوچستان، با بیش از 43 مرکز آموزش عالی دولتی و غیردولتی و بیش از 109 هزار دانشجو و هیئت علمی توانمند، ظرفیت مناسبی است که بتوان از آن برای حضور در این بازار بهره برد.
از زمان شروع به کار دولت تدبیر و امید، چه تغییراتی در نقاط کم‌برخوردار کشور از جمله استان سیستان و بلوچستان رخ داده است؟
استان سیستان و بلوچستان از قابلیت‌های متنوعی برخوردار است؛ اما متأسفانه کمتر در اقتصاد ملی به کار گرفته شده و نتوانسته به رشد مطلوب خود دست یابد. آب‌های آزاد و دسترسی به اقیانوس، یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های اقلیمی هر کشور محسوب می‌شود؛ با این حال در کشور ما اغلب دریای خزر و خلیج فارس مورد توجه مردم قرار گرفته و کمتر مردم به اهمیت آب‌های آزاد پی برده‌اند. در بحرانی‌ترین شرایط حاکم بر منطقه، آب‌های آزاد از بالاترین ضریب امنیت را برای گردش اقتصاد بهره‌مند هستند. امروز در حاشیه آب‌های آزاد، بزرگ‌ترین کشورهای جمعیتی را می‌بینیم. در حاشیه اقیانوس هند، کشورهای مسلمان از جمله هند، پاکستان، سریلانکا و ... شکل گرفته‌اند؛ هریک از این قطب‌های جمعیتی می‌تواند در مسیر تولیدات نه صرفاً مواد غذایی، بلکه همه تفریحات سالم و حلال، قرار گرفته و برای توسعه و رشد خود از آن بهره بگیرد. طبق برنامه ششم توسعه، نگاه به این مقوله بر اساس حضور، قابلیت و کثرت در تنوع است. باید بتوانیم توجه لازم را به این منطقه را جلب کرده و از آن به نحو مطلوب استفاده کنیم. برای حضور قوی در بازارهای بین‌المللی هم نیازمند ارتقاء صادرات خود هستیم. باید روابط خود را در ابعاد مختلف توسعه داده و زمینه را برای ابراز توانایی‌های خود در منطقه مهیا کنیم.
برای داشتن یک بازار قوی بین‌المللی باید چه کرد؟
برای داشتن یک بازار قوی، باید صادرات خود را ارتقاء دهیم و افزایش سطح صادرات، نیازمند روابط در ابعاد گوناگون و چرخش توانایی‌های نهفته در منطقه است. یکی از اولویت‌های سیاست خارجی ما، باید توسعه اقتصاد و صادرات باشد. قرابت‌های فرهنگی و مذهبی، بسیار در این مسیر راهگشا خواهد بود
نگاه امنیتی به برخی از استان‌های کم‌بهره، چه اثری در میزان رشد و توسعه این مناطق دارد؟
دوری از مرکز و نیز خروج از لیست انتظار برنامه‌هایی با رویکرد عدالت و توازن منطقه‌ای، منجر به فقری خواهد شد که زمینه‌ساز بسیاری از ناهنجاری‌ها و رفتارهای خارج از قاعده است. باید بر پایه‌ای نگاهی جامعه‌شناختی پیش رفت. ما برای هشت سال، جنگ سختی را پشت سر گذاشتیم که منجر به ویرانی در بسیاری از نقاط کشور شد. دهه‌ای را به بازسازی سپری کردیم و پس از آن هم سخت درگیر مسائل سیاسی شده و از برهه‌ای نیز مورد خصم جهانیان و تحریم‌های سنگین قرار گرفتیم. این مسئله ما را از برخی نقاط کشور غافل کرد و نتوانستیم به یک انسجام ملی که سرمایه‌ساز هر کشوری است دست یابیم. با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید و بهره‌مندی از توصیه‌های اکید رهبری، توانستیم به خوبی این فاصله‌ها را پر کرده و آثار آن را بر مناطق کم‌برخورداری همچون سیستان و بلوچستان و کردستان ببینیم. گسترش توازن و عدالت‌محوری در مناطق کم‌بهره‌ای همچون این دو استان، می‌تواند سهم این مناطق را از تولید ناخالص ملی افزایش داده و در توسعه آنها بسیار اثرگذار باشد.
طرح تبدیل سیستان به یک منطقه آزاد در چه مرحله‌ای قرار دارد؟
سال گذشته لایحه طرح این منطقه در شمال استان و منطقه سیستان، توسط دولت به مجلس تحویل داده شد ولی رأی‌گیری این طرح به عصر امتیازگیری نمایندگان برای ورود به عرصه رقابت‌های انتخاباتی گره خورد و لیستی از مناطق آزاد روی کار آمد که توجیه اقتصادی و سیاسی نداشتند. مطالبه نمایندگانی که می‌خواستند در حوزه‌های انتخابی خود، حرفی برای گفتن داشته باشند؛ در این موضوع دخالت کردند و در نهایت لیستی کارشناسی‌نشده، حق منطقه ما را که از حیث کارشناسی، محق دریافت چنین امتیازی بود، ضایع کرد. با این حال در سفری که ریاست مجلس، آقای لاریجانی، به منطقه داشتند، قول‌های مساعدی جهت فراهم کردن شرایط لازم برای اعاده لایحه به صحن علی دادند که امیدواریم این مهم، محقق شود. ایجاد این منطقه، (در کنار منطقه آزاد چابهار) دو بال توسعه استان خواهد بود.
زیرساخت‌های لازم برای بهره‌برداری از چنین منطقه‌ای وجود دارد؟
متاسفانه کشور افغانستان از زیرساخت‌های لازم برای توسعه برخوردار نیست؛ اما در استان سیستان و بلوچستان، زیرساخت‌های مورد نیاز وجود دارد. یک منطقه آزاد مشترک بین ایران و افغانستان زمینه را برای تولید و صادرات به مقصد افغانستان هموار خواهد کرد. از سوی دیگر، آینده منطقه چابهار و بخش عمده‌ای از حیات این منطقه، به صادرات کالاهای داخلی از طریق افغانستان گره خورده است. افغانستان کشور خشکی است و کشورهایی که در مجاورت آن قرار دارند، اغلب از نعمت دریا، بی‌بهره هستند. دو منطقه سیستان و چابهار می‌تواند دو بال توسعه جنوب شرق کشور باشد و کشورهای فاقد ساحل می‌توانند با گشودن مرزهای خود به روی این دو منطقه، جایگاه خوبی برای کالاهای صادراتی از این دو منطقه باشند.
نقش منطقه آزاد چابهار در بهبود وضعیت زندگی مردم سیستان چه بوده است؟
این منطقه در توسعه اقتصاد چابهار اثر گذاشته است؛ اما یک بندر علاوه بر سهم محلی، باید رکن توسعه استانی و ملی را نیز در نظر داشته باشد. چابهار تا امروز نتوانسته نقشی در ارتقاء سطح اقتصاد استانی و ملی داشته باشد و تنها در سطح محلی اثرگذار بوده است. دلیل این امر می‌تواند ضعف مدیریتی، واردات بسیار زیاد و ضعف در ایجاد زیرساخت‌ها باشد. تولید و افزایش سطح صادرات به عنوان نقش محوری و اساسی مناطق آزاد تعریف شده‌اند. لازمه این امر زیرساخت‌هایی است که متأسفانه تا به امروز تکمیل نشده‌اند. زمانی که یک منطقه آزاد از امکاناتی همچون راه‌آهن، خط گاز، شرایط توسعه بندر، افزایش تولید انرژی و ... بهره‌مند نباشد، نباید از آن انتظار توسعه استانی و ملی داشت.
در حال حاضر وضعیت زیرساخت‌های استان سیستان و بلوچستان در چه شرایطی قرار دارد؟
خوشبختانه شرایط برای ایجاد چنین زیرساخت‌هایی در منطقه فراهم شده، اما سخن من فراتر از سطح منطقه آزاد چابهار و معطوف به کل استان است. امروز ما به همت دولت تدبیر و امید در هر گوشه استان یک کارگاه بزرگ داریم. بیش از 800 وسیله سنگین در حوزه وسیع راه‌آهن به طول 300 کیلومتر فعالیت می‌کنند. عملکرد راه‌آهن در سال 93، 60 میلیارد بوده و این رقم در سال 94، به 300 میلیارد در عملیات مربوط به جذب بودجه و پیشرفت رسیده است. رسیدن به چنین توسعه‌ای نیازمند عزم و اراده‌ای ملی است. بندر چابهار از سال‌های 62 تا 92 تنها 5/2 میلیون تن ظرفیت داشته و طی این سی سال حتی به میزانی اندک نیز به ظرفیت آن اضافه نشده است؛ اما به همت دولت و مردم، و با بهره‌گیری از فرمایشات مقام معظم رهبری در دهه فجر امسال شاهد افزایش ظرفیت این بندر به 5/8 میلیون تن خواهیم بود. چنین زیرساختی، برای آینده منطقه و استان بسیار تأثیرگذار است. استان سیستان و بلوچستان، تنها استانی است که از نعمت گاز بی‌بهره است و دولت برای حل این مشکل، فقط چهارهزار میلیارد تومان پلیت وارد کرده است. از دستاوردهای برجام و تغییر نگاه جهانیان به ایران، ورود تکنولوژی و سرمایه به کشور به انتخاب و نیاز ایرانیان بوده است. کل ظرفیت برق استان از ابتدا تاکنون 1100 مگاوات بوده است؛ اما ما امروز در مرحله نهایی قراردی قرار داریم که این ظرفیت را به بیش از دوهزار مگاوات می‌رساند که 1300 مگاوات از این ظرفیت قطعی شده و دولت نیز هزینه آن را پرداخته است. توسعه این زیرساخت‌ها استان را در موقعیت جهشی قرار داده و به لطف الهی، خیلی زود شاهد توسعه همه‌جانبه استان خواهیم بود. اگر تا پیش از این از احتمال انفجار بمب در این استان سخن به میان می‌آمد، امروز می‌توان مدعی انفجار در زمینه توسعه در این منطقه شد.