به گزارش آفتاب صبح، بر اساس گزارش‌های ثبت شده در چند سال اخیر استان همدان بیسابقهترین خشکسالی را در کمتر از نیم قرن گذشته تجربه کرده است و چون در این مدت افزایش دمای به طور متوسط یک درجه سلسیوس را نیز داشته، عملاَ باعث تبخیر بیش از حد نرمال آب شده و تأثیر منفی بر روی خشکسالی استان گذاشته است؛ به عبارتی درجات خشکسالی را سخت‌تر و شرایط کمبود آب را نیز پر رنگ‌تر کرده است؛ از این رو مقابله با خشکسالی در استان همدان، مانند سایر مناطق ایران، نیازمند یک رویکرد چندجانبه و جامع است.
در ادامه به برخی از راه‌های مؤثر اشاره می‌شود:
۱.مدیریت منابع آب
تعیین و اصلاح الگوی مصرف آب در کشاورزی و صنعت در سطح استان همچنان مغفول واقع شده است. یکی از مشکلاتی که در بحث مدیریت مصرف آب داریم این است که آمار و اطلاعات کافی در زمینه مصرف آب در بخش‌های غیرشهری کمتر وجود دارد؛ یعنی اطلاعات جامع مصرف آب در صنایع مختلف، در بخش انرژی، در صنعت برق و همینطور بخش‌های مختلف کشاورزی اعم از زراعت، باغبانی، شیلات، دامپروری و تمامی بخش‌های مصرفی وجود ندارد یا به صورت ناقص بوده و نیاز داریم که بانک اطلاعاتی جامعی از مصارف آب داشته باشیم که بر اساس آن برنامه ریزی‌های آتی انجام پذیرد.
استفاده از فناوری‌های نوین آبیاری مانند آبیاری قطره‌ای و بارانی نیز با توجه به شرایط ملتهب آبی استان می‌تواند نسبت به مدیریت مصارف تعیین‌کننده باشد. لازم به ذکر است که استفاده از فناوری و سیستم‌های آبیاری نوین با اطلاع رسانی، حمایت و تسهیلات اعطایی به کشاورزان توسط سازمان‌‌ها و ادارت زیربط میسر خواهد شد و صرفاً تبلیغات به تنهایی اثر چندانی نخواهد داشت.
روش‌های قدیمی مدیریت آب‌های زیرزمینی، مانند سیستم قنات، می‌تواند نمونه خوبی از نبوغ انسان را برای کنار آمدن با کمبود آب به روشی پایدار ارائه داده و به عنوان یک راهکار خروج از مشکل خشکسالی و دستیابی به توسعه پایدار بخش کشاورزی مطرح باشند. طبق آمار ارائه شده مدیریت آب و خاک جهاد کشاورزی همدان ۲ هزار و ۴۷۷ رشته قنات به طول ۹۶۲ کیلومتر در استان وجود دارد، لذا حفظ و بازسازی قنات‌ها و سایر منابع آب سنتی می‌تواند بخشی از کمبود آب طی دوره‌های خشکسالی را پوشش دهند.
۲. تنوع کشت و تغییر الگوهای زراعی در استان
ترویج کشت گیاهان مقاوم به خشکی یکی از راه‌های گذر از دوران کم آبی است. با اینکه بسیاری از محصولات و کشت های کشاورزی پر آب هستند و آب زیادی برای رشد نیاز دارند محصولاتی هم هستند که در طول سال نیاز آبی کمی دارند که این محصولات کم آب عبارت اند از کشت زعفران، کشت گیاهان دارویی، کشت موسیر، کشت پسته و غیره که به طور خاص با توجه به پیشینه کشت زعفران در استان همدان، جز کم آب‌ترین محصولات کشاورزی است که در این شرایط کم آبی و خشکسالی گزینه بسیار مناسب و خوبی برای جایگزین کردن آن به جای گیاهانی که نیاز آبی زیادی دارند است.
از ویژگی‌های منحصر به فرد آن می‌توان به حاشیه سود فراوان، کشت آسان و بی دردسر و تعداد مراحل آبیاری که کشت زعفران نیاز دارد اشاره کرد. به طور کلی تعداد مراحل آبیاری دو الی چهار مرحله در سال است که دو مرحله اول ضروری بوده و دو مرحله بعدی در صورتی نیاز می‌شود که در زمان آنها به هیچ عنوان بارندگی صورت نگیرد که احتمال این اتفاق کم است.
توسعه سیستم‌های کشاورزی پایدار یکی دیگر از برنامه‌های مهمی است که در این شرایط بایستی مورد توجه قرار گیرد. اصلی‌ترین مشکل سیستم کشاورزی سنتی هدررفت منابع وابسته و تخریب آنها به‌مرور زمان است. کشاورزی پایدار یک رویکرد سازگار با محیط زیست است که اتکا به منابع طبیعی محدود را کاهش می‌دهد. روش‌های کشاورزی دقیق آن، مانند تناوب زراعی، کشت مخلوط، و کاشت همراه، به حفظ سلامت خاک و کیفیت آب کمک می‌کند و در عین حال نیاز به اعمال انواع سموم و آفت‌کش‌ها را از بین می‌برد.
۳. آموزش، فرهنگ‌سازی و همکاری بین بخشی
برگزاری دوره‌ها و کارگاه‌های آموزشی برای کشاورزان و عموم مردم درباره مصرف بهینه آب و ایجاد کمپین‌های آگاهی‌بخشی درباره اثرات خشکسالی و راه‌های مقابله با آن، برنامه جامعی را طلب می‌کند که تنها با همکاری و هماهنگی یکپارچه ارگان‌ها و سازمان‌های مربوطه اثربخش خواهد شد. تا مادامی که برنامه‌های مدیریت و مقابله با خشکسالی بصورت استانی و یکپارچه اجرایی نشوند، نباید انتظار زیادی نسبت به کارایی آنها داشت. به طور کلی ایجاد همکاری بین نهادهای دولتی، خصوصی و محلی برای مدیریت منابع آب و مقابله با خشکسالی یکی از مهم‌ترین برنامه‌هایی است که باید در دستور کار مسئولین استان قرار گیرد. در این مسیر می‌توان از تجارب موفق سایر کشورها با شرایط مشابه آب و هوایی و جغرافیایی در مدیریت منابع آب و بهره وری دشت‌ها استفاده کرد.
۴. استفاده از فناوری‌های نوین و تقویت زیرساخت‌ها
بهره‌گیری از فناوری‌های مدرن در کشاورزی و آب‌رسانی، مانند دوربین‌های دیجیتال برای پایش منابع آب یک امر ضروری است. امروزه هر چقدر آمار و اطلاعات اولیه دقیق‌تر جمع‌آوری شود بدنبال آن برنامه‌ریزی و مدیریت بهتری در آن حوزه اتفاق خواهد افتاد. ساخت مخازن و سدهای کوچک برای ذخیره‌سازی آب باران نیز با توجه به مقطعی بودن بارش‌ها در سطح استان نیز می‌تواند تا حدودی پاسخ‌گوی نیازهای کشاورزی باشد. در کنار آن‌چه که گفته شد، بهبود و نگهداری زیرساخت‌های آبیاری و توزیع آب موجود نیز اهمیت بسزایی دارد. به عنوان مثال با توجه به نشت‌یابی، توسعه و اصلاح و استاندارد سازی شبکه توزیع و انشعابات آب آشامیدنی در سطح استان در سه سال اخیر،کاهش هدررفت حدود ۲۰۰ لیتر بر ثانیه آب را به دنبال داشته است.
با اعمال این تدابیر شاید تمامی اثرات زیان‌بار ناشی از خشکسالی را نتوان به یکباره از بین برد اما می‌توان به کاهش اثرات آن و مدیریت بهینه منابع آبی در استان همدان کمک کرد.
نویسنده: صادق سوری