به گزارش آفتاب صبح، در دل مهر و آبان پاییزی باستان‌شناسان راهی ارتفاعات ماسوله شده‌اند برای کاوش، تا برگ زرین دیگری از تاریخ این سرزمین را برای تکمیل پرونده ثبت جهانی ماسوله ارائه دهند. آنها به دنبال یافته‌هایی در خصوص ذوب فلزات از جمله آهن هستند چرا که ماسوله به عنوان مرکزی برای ذوب آهن و بهره‌گیری از آن در سلاح شهره بوده است.
اکنون دو تیم یکی به سرپرستی دکتر سولماز رئوف در ارتفاعات «کهنه ماسوله» مستقر است و یک تیم به سرپرستی بهزاد علی طالش در محوطه «سیاپسیه».
سیاپسیه در ارتفاعات ۲۵۰۰ متری قرار دارد، با مسیر سخت و طولانی که برف و باران هم چاشنی همیشگی آن است.با این شرایط علی‌طالشی و تیمش چند گمانه در محوطه چند هکتاری سیاپسیه که مشخص نبود در کجای آن اثر وجود دارد، زدند تا ابتدا محوطه را تست کنند. آنها جای کوره‌ها را حدس زدند و شروع به کاوش گسترده کردند تا این که سرانجام شواهد کوره مشخص شد.
آنها فقط سطح کوره را مشخص کردند چون باستان‌شناسان در انتهای مسیر بهمن‌گیر مشغول به کار بودند و با آمدن برف عملا هم جان خود را به خطر می‌انداختند هم ممکن بود بهمن این شواهد باستان‌شناسی را از بین ببرد. بنابراین کامل اثر را از دل خاک بیرون نیاوردند.
از سویی دکتر علی‌اکبر وحدتی از باستان‌شناس و پژوهشگران توانمند، دکتر ابوالفضل عالی ( باستان‌شناسی که مطالعات و کاوش‌های در زمینه باستان‌شناسی معادن دارد) و دکتر فریدون بیگلری( پیشتر هم مطالعاتی در بخش پیش از تاریخ ماسوله داشته) برای انجام یک کار پژوهشی کامل در محل حضور دارند.
همچنین یک هیئت چینی باستان‌سنج هم در منطقه حضور دارند که برای کارهای مربوط به آزمایشات فلز به این تیم کمک می‌کنند.آنها متخصصان فلزند و قرار است نمونههای کوره‌ها را ببینند و با حصول نتایج آزمایش باستان‌شناسان بتوانند مشترکا مشخص کنند معادن ماسوله‌ای‌ها کجا بوده؟ تکنولوژی آنها در چه سطحی بوده؟ و از طریق نتایج این کارهای آزمایشگاهی پی ببرند مراودات آنها با کدام مناطق همجوار و غیر همجوار بوده است.
نزدیک یک هفته است باستان‌شناسان در مناطق اطراف سرکشی می‌کنند و بررسی سیستماتیک و هدفمندی را دنبال می‌کنند. آنها به سراغ مناطقی می‌روند که حدس می‌زنند با فلزگری در ارتباط است تا آنها را شناسایی کنند و بعد به صورت گزینشی روی آن کار کنند. فعلا کاوش متوقف شده و منطقه را محک می‌زنند.
هنوز نتایج آزمایشات مشخص نشده و هنوز دقیقا مشخص نیست این فلزگری از کی آغاز شده و تا کی ادامه داشته است. هر چند هنوز هم چلنگری در ماسوله وجود دارد اما دیگر فلز را اینجا پرداخته و نمی‌سازند.
باستان‌شناسان بیشتر دنبال این هستند که تبدیل سنگ معادن به فلز از کی در ماسوله آغاز شده و کی رونق ذوب فلز در این منطقه از بین رفته است. آنها همچنین دنبال آن هستند که با توجه به حجم وسیع ذوب فلزات و ساخت ابزارآلات که نشانگر آن است این حجم تولید وسیع صرفا برای تأمین نیاز منطقه نبوده است، این محصولات به کدام یک از مناطق اطراف اعم از اردبیل، زنجان، تبریز و... صادر می‌شده؟کدام یک از حکومت‌ها پذیرای این صنعت بوده است.
️آنها می‌دانند که در دوره قاجار، قورخانه سلطنتی نیاز جدی به آهن و فلزگری ماسوله داشته است اما در دوره‌های پیشتر مشخص نیست صنعت ماسوله‌ای‌ها تا کجا رفته.
باستان‌شناسان در مراحل بعدی به دنبال این ردپا در فلزات شهرها و استان‌های همجوار هستند تا با آزمایشات و مطالعات به صورت علمی مشخص شود از فلز و فلزگری ماسوله در کدام مناطق بیشتر استفاده شده است و بازار این تولیدات تا کجا گسترش یافته است.
آنها می‌خواهند بدانند انگیزه اینکه ماسوله‌ای‌ها در ارتفاع ۲۵۰۰ متری کار می‌کردند چیست. با توجه به وجود معادن در اطراف این منطقه و ارتفاعات، حدس زده می‌شود سنگ آهن از این معادن محلی می‌آمده است.
باستان‌شناسان چندین سال است به صورت پراکنده و مقطعی روی ماسوله کار کرده‌اند. آنها نمونه‌هایی را برداشت کرده‌اند تا آزمایش XRD روی آنها انجام شود و به ما بگویند که آیا با نمونه‌هایی از معادن محلی یکی است یا نه. آنها می‌خواهند با کشف تکه فلزها و آزمایش آنها متوجه شوند آنها از یک تکنیک ساخته شده‌اند یا نه. و بعد سراغ بازارهای فروش بروند. این که بازارها کجا بوده است و انگیزه آنها از این همه تولید چه بوده است.
باستان‌شناسان حتی حدس می‌زنند چوپانان منطقه بر خلاف امروز در وضعیت اقتصادی خوبی به سر می‌بردند. یک سری افراد هم احتمالا بوده‌اند که تجارت ذغال و ابزارآلات فلزی می‌کردند.
منطقه سیاپسیه در لفظ امروزی به‌معنای «سیاه پسر» است اما باستان‌شناسان معتقدند این منطقه سیاه سوخته معنی می‌دهد چون آنقدر خاکستر در آنجا هست که سطح آن کاملا سیاه شده است. به دلیل مواد آلی برف‌ها در این منطقه زود آب می‌شود و دوباره سیاهی مشخص می‌شود.
به گزارش آفتاب صبح؛سیاپسیه در ارتفاعات ماسوله است و رسیدن به آن حتی امروزه بسیار سخت است. با خودرو رفت و برگشت به نزدیکی سیاپسیه از طریق جاده از استان همجوار میسر است که ۸ ساعت زمان می‌برد و با شروع بارش‌ها راه بسته می‌شود.پیاده رفتن از ماسوله هم ۱۲ ساعت رفت و برگشت زمان لازم دارد و عملا بیش از یک ساعت نمی‌توان در محل کار کرد.
باستان‌شناسان حتی مدتی هم با وسایلشان در ییلاق کوربار بین ماسوله و سیاپسیه مستقر شدند( از ماسوله تا کوربار پیاده ۴ ساعت و از کوربار تا سیاپسیه ۲ ساعت زمان می‌برد). در این حالت هم ۴ ساعت زمان رفت و برگشت پیاده لازم است و ۴ ساعت زمان برای کاوش باقی می‌ماند.
مصطفی پورعلی مدیر کل دفتر ثبت در خصوص چرایی انتخاب ماسوله برای ثبت جهانی به آفتاب صبح می‌گوید: ماسوله بر خلاف باور عموم، از اساس به عنوان یك روستا طراحی نشده است، مهم‌ترین ویژگی ماسوله این است كه از دوره ایلخانی به مثابه یك شهر طراحی شده است.
این تفاوت مهمی است از منظر میراث و تاریخ شهرسازی ایران.
او ادامه می‌دهد:شباهت‌های ظاهری ماسوله با دیگر روستاهای پلكانی، این سؤال را پیش می‌آورد كه ماسوله چه اولویتی نسبت به دیگر اماكن پلكانی دارد. این در حالیست كه شواهد شهرسازی و معماری در این شهر تاریخی نشان می‌دهد كه ماسوله نمونه كامل شده همه نمونههای مشابه پلكانی در جغرافیای فرهنگی ایران است.دوره ایلخانی به مثابه یك شهر طراحی شده است.
این تفاوت مهمی است از منظر میراث و تاریخ شهرسازی ایران.
او با بیان این که ماسوله به هیچ عنوان یك روستای دور افتاده شبیه دیگر روستاهای تاریخی ما نیست، توضیح می‌دهد ماسوله شهری است كه با بهره‌گیری از تجارب مردمانی كه روستاهای مشابه ساكن بوده‌اند ساخته شده است.بانیان ماسوله مردمانی هستند كه از بغی و طغیان حمله مغول گریخته، مردمانی از خراسان بزرگ، آذربایجان بزرگ و مردمانی از قوم تالش در گیلان عهد مغول، كه در كنار هم این شهر را بنا كرده آمد.
پورعلی با تاکید بر این که ماسوله طی بیست سال گذشته وضعیت حفاظتی خیلی بهتری پیدا کرده است،می‌گوید: ماسوله تنها شهر ایران است كه بدلیل شرایط حفاظتی میراث و در جهت حمایت از بافت تاریخی‌اش از لوله كشی گاز محروم است. مردمان این شهر هنوز با نفت خانه‌هایشان را گرم می‌كنند.
به ماسوله باید در پاییز و زمستان هم سفر کرد تا سختی زندگی در این شهر تاریخی را درك کرد.
او توضیح می‌دهد: ماسوله اولین شهری در ایران است كه بازسازی خانه‌ها و نوسازی‌های معدود در آن الزاما با دیوار باربر سنتی، سقف سنتی چوبی ایجاد می‌شود. یادآوری می‌كنم: یزد ١٠ سال بعد از ماسوله چنین تجربه‌ای را آغاز کرد.
به گزارش آفتاب صبح، منظر فرهنگی ماسوله نیز بسیار حائز اهمیت است، چرا كه ماسوله در بستر جنگل‌های هیركانی شكل گرفته است. مدیر کل دفتر ثبت آثار تاریخی و طبیعی معقد است زیست در بستر شهری ماسوله و ارتباط آن با زیست در مناطق جنگلی پیرامون نوعی از زیست خاص را شكل داده است(زیست شهرنشینی و زیست شبانی) از لحاظ تاریخی) همچنین ماسوله از منظر مطالعات باستان‌شناسی جایگاه بسیار مهمی در دوره پارینه سنگی دارد.
به اعتقاد این مقام مسئول واقعیت این است كه ماسوله خیلی پیشتر از اینها باید در فهرست میراث جهانی قرار می‌گرفت.